Er is behoorlijk wat mis in de Nederlandse gezondheidszorg en met de huidige Arbowet, er is een enorme chemische vergiftiging van onze aarde, lucht, drinkwater en voedsel!

DE GEVOLGEN VAN HET OVERTREDEN VAN DE EED VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET IN NEDERLAND ZIJN VERSCHRIKKELIJK GROOT VOOR DE WERELDBEVOLKING EN HET VOORTBESTAAN VAN DE MENSHEID!

Er is behoorlijk wat mis in de Nederlandse gezondheidszorg en met de huidige Arbowet, er is een enorme chemische vergiftiging van onze aarde, lucht, drinkwater en voedsel!

De Eed van Hippocrates wordt niet nageleefd door artsen en de ARBOWET is uitgeschakeld.

Tip: Lees dit gehele artikel, de links en de deeplinks om jezelf te informeren.

Vrees voor meer doden en zieken op de werkvloer nu Kamer instemt met versoepeling ARBO regels.

Algemeen Dagblad 21 november 2024

Hans van Soest 21-11-24, 03:00 Laatste update: 21-11-24, 09:31

Er zullen de komende jaren meer doden op de werkvloer vallen en meer mensen ziek worden door hun werk. Daarvoor waarschuwen de vakbonden FNV, CNV en VCP in een gezamenlijke brandbrief aan het kabinet, nu de politiek de regels voor arbeidsomstandigheden wil versoepelen.

De Tweede Kamer heeft onlangs ingestemd met een aantal moties om het mes te zetten in de regels voor bedrijven. De bonden willen dat het kabinet die oproep van een Kamermeerderheid naast zich neerlegt. 

In een brief aan verantwoordelijk staatssecretaris Jurgen Nobel (Sociale Zaken) wijzen ze erop dat juist strengere arboregels nodig zijn in plaats van soepelere.

Zo wil een meerderheid van de Kamer onder andere dat kleine bedrijven niet langer verplicht in kaart hoeven te brengen wat de risico's zijn op de werkvloer. Daarnaast moeten er minder regels komen voor de registratie van gevaarlijke stoffen waaraan werknemers worden blootgesteld. 

Volgens de bonden maakt dit het leven van veel werkgevers makkelijker, maar stelt dit juist het leven van werknemers in de waagschaal.

Duizenden doden op werkvloer

Jaarlijks sterven er zo'n 4100 mensen door een beroepsziekte, houden de bonden het kabinet voor. De meerderheid daarvan, bijna 3000 mensen, gaat dood omdat ze op het werk zijn blootgesteld aan gevaarlijke stoffen. Veel bedrijven zien dat leed niet, omdat zo'n 80 procent pas na de pensionering sterft aan bijvoorbeeld asbestkanker of schildersziekte.

Mis nooit meer het laatste nieuws

Krijg een melding bij belangrijk nieuws over Algemeen.

Daarnaast gaan er elk jaar zo'n 60 werknemers dood door een ongeluk op het werk. Die aantallen zullen stijgen als de regels voor arbeidsomstandigheden worden versoepeld, waarschuwen de bonden. De Tweede Kamer heeft volgens hen 'ondoordacht' gehandeld.

Met het vorige kabinet is een convenant gesloten om in de toekomst te streven naar nul doden door ongelukken op de werkvloer of door beroepsziekten, zegt FNV-vicevoorzitter Kitty Jong. 

,,De teugels nu laten vieren levert juist meer arbeidsdoden en -gewonden op.''

De bonden verwijten de partijen in de Tweede Kamer dat ze te gevoelig zijn voor ondernemers die klagen over de enorme regeldruk en de papierwinkel waar ze mee worden overladen.

Bron: https://www.ad.nl/politiek/vrees-voor-meer-doden-en-zieken-op-de-werkvloer-nu-kamer-instemt-met-versoepeling-arboregels~a2ee5075/

(Bekijk ook de video's in dit artikel)

Medisch dossier

Bij overlijden word je medisch dossier meteen ontoegankelijk gemaakt voor nabestaanden. Privacy-zaken, zegt men... Wat een onzin, bij moeilijke gesprekken bij ziektes gaan echtgenoten en/of kinderen vaak mee, dus zijn zij dan heel goed op de hoogte. 

En dan plotsklaps, bij overlijden, mag niemand behoudens artsen dat dossier nog inzien?

Nieuwe wet. Waarom zou dat nu zijn?

Ons advies: nu al laten op nemen in je medisch dossier dat dit ook na overlijden voor nabestaanden toegankelijk blijft. Die verklaring bewaren als bewijs.

Nederland bezwijkt onder vaccinatieschade

donderdag, 17 oktober 2024 09:47

De werkelijke situatie in ons land wordt door de autoriteiten en de MSM op allerlei mogelijke manieren verdoezeld. Als je ondertussen goed kijkt, dan zie je dat dit land langzamerhand lijkt te bezwijken onder de vaccinatieschade. Even los van de grotere agenda, waarbij mensen worden ingespoten met zelf assemblerende nanorobots, sterven er niet alleen veel mensen als gevolg van de prikken, maar is er nog een veel grotere groep mensen die moe is, ziek of verzwakt. 

Als we dan zien wat soort lange strengen er uit de aderen worden getrokken bij overleden en 'gevaccineerde' mensen dan is het duidelijk dat het bloed niet kan stromen zoals het zou horen te doen.

Wat je op een gegeven moment gaat krijgen bij 'gevaccineerde' mensen is een situatie zoals die wordt uitgelegd door de Canadese arts Dr. Charles Hofman. In de praktijk betekent dit dat er steeds minder zuurstof bij de cellen terechtkomt en dat het hart zo veel werk moet verrichten dat Dr. Hoffe verwacht dat na enkele jaren het hart het zal begeven. Daarnaast weten we dat de 'coronavaccins' het menselijk immuunsysteem slopen met als gevolg dat 'gevaccineerde' mensen keer op keer ziek worden en sommigen zelfs al meerdere malen te maken hebben gehad met wat men dan noemt 'covid'. 

Hoe wordt dit alles nu verkocht aan het publiek. Wel, als volgt:

Men doet voorkomen alsof heel veel jonge Nederlanders te maken hebben met een burn-out.

Eén van de belangrijkste kenmerken van een burn-out is dat je eigenlijk permanent moe bent. Je hebt totaal geen energie. Eén van de belangrijkste kenmerken van de bijwerkingen van de 'veilige en effectieve' prik bij veel mensen is dat je eigenlijk permanent moe bent. Je hebt totaal geen energie en dit noemden ze dan eerst long-covid, nu ineens wordt het burn-out.

Terug naar 'het nieuws'.

Maar behalve de hoge werkdruk en het tekort aan personeel, is er meer aan de hand. De laatste jaren groeit het aantal werkenden dat met psychische klachten uitvalt. Vooral mensen tussen de 25 en 45 jaar lopen vast. Bijna de helft van de Nederlanders met een burn-out behoort tot deze leeftijdscategorie, blijkt uit cijfers van TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Dat is de groep die zich vaak maar wat graag liet 'vaccineren', want of hun baas vroeg erom of ze konden op die manier op vakantie of naar een restaurant. Waar het nu op lijkt is dat al deze mensen een hoge prijs betalen voor een beetje plezier.

Weer even 'het nieuws'.

In het onderwijs, de zorg en de informatie- en communicatiesector komen burn-out het vaakst voor. Stuk voor stuk sectoren waar verhoudingsgewijs veel vrouwen werken. En waar ook, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs, verwacht wordt dat personeel er stáát. Je kunt als verpleegkundige of onderwijzer niet een dagje rustig aan doen.

Toevalligerwijze zijn dat ook net de groepen waar meer dan bij anderen groepen werd 'gevaccineerd'.

Het percentage 'gevaccineerden' in de zorg en het onderwijs zal gemiddeld hoger zijn dan bij de doorsnee bevolking omdat juist bij deze groepen een enorme druk werd opgevoerd. En dan nog iets dat bij slechts weinigen zal registreren.

Het is natuurlijk heel mooi dat de rechtbank in Leeuwarden heeft besloten om de rechtszaakvan een aantal mensen met vaccinatieschade gericht tegen een aantal prominente figuren zoals Bill Gates door kan gaan.

Dan blijkt dat er van de oorspronkelijke 7 eisers in deze zaak er nu nog maar 6 over zijn omdat er één is overleden.

Een bodemprocedure met hoger beroep gaat al snel enkele jaren duren en het is te hopen dat de rest van de eisers de eindstreep zal halen.

Ons land wordt aan alle kanten gesloopt door vaccinatieschade en de overheid stuurt iedereen het bos in omdat het ieder echt onafhankelijk onderzoek blokkeert. Verder heeft de Nederlandse overheid laten weten geen stuiver te zullen betalen aan mensen met vaccinatieschade zoals je kunt horen in de onderstaande video.

Bron: https://niburu.co/binnenland/20181-nederland-bezwijkt-onder-vaccinatieschade

Niemand aansprakelijk voor vaccinatieschade?

Ernst Kuipers stelt dat de producenten en de overheid niet verantwoordelijk zijn voor vaccinatieschade terwijl ze de burgers op allerlei mogelijke manieren richting levensgevaarlijke spuit hebben gedwongen. Dat feit alleen zou genoeg moeten zijn voor een tribunaal.

Bron kanaal: https://rumble.com/user/Huppeldepup/videos

(Lees het hele artikel)

Dit is het gevolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

(Lees het hele artikel)

Dit is het gevolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees met name vanaf het midden DE HEILIGE DRIE-EENHEID van artikel)

(Lees met name vanaf het midden DE HEILIGE DRIE-EENHEID van artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees met name vanaf het midden van het artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees met name vanaf het midden van het artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

(Lees het hele artikel)

RUIM 10 JAAR BELASTINGFRAUDE OP EXTREEM GROTE SCHAAL ALS GEVOLG VAN DE DEMMINK MAFFIA - HOE KAN DEMMINK ZOLANG HIERMEE BLIJVEN DOORGAAN?

Dit is het verdere vervolg van het overtreden VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

DE OORZAAK VAN HET OVERTREDEN VAN DE EED VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET GAAT TERUG NAAR HET JAAR 400 NA CHRISTUS

(Lees het hele artikel)

DIT IS DE OPLOSSING VAN ALLES

(Lees het hele artikel)

MEER INFORMATIE OVER DE EED VAN HIPPOCRATES EN DE ARBOWET

Word Wakker en ga zelf ook onderzoek doen!

Er is behoorlijk wat mis in de Nederlandse gezondheidszorg en met de huidige Arbowet, er is een enorme chemische vergiftiging van onze aarde, lucht, drinkwater en voedsel!

De Eed van Hippocrates wordt niet nageleefd door artsen en de ARBOWET is uitgeschakeld.

Tip: Lees dit gehele artikel, de links en de deeplinks om jezelf te informeren.

Er is helemaal geen stikstofprobleem, er is echter wel een enorm groot "chemisch bestrijdingsmiddelen" probleem!

Heldere uitleg dat er dwaasheden worden begaan door politieke organisaties ten financiële nadele van de bevolking.

De Nieuwe Aarde, geboren uit de GESARA-revolutie

Ons collectieve geweten is de drijvende kracht achter deze verandering en eist een betere wereld, waarin financiële vrijheid een geboorterecht is en geen voorrecht. Laten we dus van deze kans profiteren, want deze revolutie is een weerspiegeling van onze geest, onze veerkracht en onze vastberadenheid.

Klik op de onderstaande link voor meer informatie en de oplossing:

https://www.freelifeworld.info/de-nieuwe-wereld/

Wie legt de Eed van Hippocrates af?

Het is duidelijk dat deze regels van medische ethiek voor alle artsen, de meester, zijn zonen en ook de andere leerlingen, golden. Vandaar dat deze eed later door alle artsen diende te worden afgelegd. Deze eed behoort tot de geschriften die worden toegeschreven aan Hippocrates zelf.

"Ik zweer/beloof dat ik de geneeskunst zo goed als ik kan zal uitoefenen ten dienste van mijn medemens. Ik zal zorgen voor zieken, gezondheid bevorderen en lijden verlichten. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Ik zal aan de patiënt geen schade doen."

DE MOEDIGE HUISARTS JAN VINGERHOETS BERIEP ZICH OP ZIJN "EED VAN HIPPOCRATES"

Wat een held deze huisarts, waren alle artsen en mensen maar zo!

Er is verschrikkelijk veel mis in de Nederlandse gezondheidszorg, met de huidige Arbowet en de chemische vergiftiging van de aarde en ons water, lees in dit artikel hoe en waarom. Lees het onderstaande artikel wat huisarts Jan Vingerhoets meemaakte in de corona periode.

VANAF 29 SEPTEMBER 1999 OVERTREDEN ALLE (BIJ DE KAMER VAN KOOPHANDEL INGESCHREVEN) BESTUURDERS VAN ALLE BINNEN DE EUROPESE UNIE GEVESTIGDE BEDRIJVEN IN ZEER ERNSTIGE MATE DE ARBEIDSOMSTANDIGHEDENWET (ARBOWET)

ARBOWET

Wat houdt de ARBOWET in?

Alle werknemers moeten veilig en gezond kunnen werken. Daarvoor bestaat de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet). De Arbowet verplicht werkgevers ervoor te zorgen dat de werkzaamheden geen gevaar opleveren voor de veiligheid en gezondheid van werknemers.

Wat staat er in de Arbowet?

In de Arbowet staan regels voor werkgevers en werknemers om de gezondheid en veiligheid van werknemers te bevorderen. In de Arbowet zijn verplichtingen opgenomen waar werkgevers en werknemers zich aan moeten houden. Deze gelden voor alle plekken waar arbeid wordt verricht (dus ook voor verenigingen en stichtingen en voor deeltijd- en flexwerkers, oproepkrachten en personen met een nulurencontract). Zie: https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/arbowetgeving

Overtreding Arbeidsomstandighedenwet (EG kaderrichtlijn 89/391/

EEG) door alle bedrijven binnen de Europese Unie

Met de onderstaande artikelen moet toch echt voor iedere werkgever en iedere werknemer binnen de Europese Unie duidelijk worden dat andere bedrijven binnen hun bedrijf de Arbeidsomstandighedenwet overtreedt.

Overtreding ARBOWET (EG kaderrichtlijn 89/391/EEG) door alle bedrijven binnen de Europese Unie.

Tip voor Youri Plate en andere onderzoekers: Duik eens in deze materie in het onderstaande artikel,  dan leggen we alle bedrijven, verenigingen en stichtingen in ene keer plat in Nederland.

PRESTIGEPROJECT MARKER WADDEN ONDER VUUR, OORZAAK DECENNIA LANG GEBRUIK VAN "CHEMISCHE BESTRIJDINGSMIDDELEN" DOOR DE BOEREN DIE AL HET LEVEN OP AARDE VERGIFTIGEN

Heeft Mark van den Oever wel goed nagedacht met zijn "Holocaustuitspraken"? 

Lees het onderstaande artikel, klik op de deeplinks en bekijk de video's.

"Kankerverwekkend" afval

Mocht ook deze massale dumping van zeer giftig hoog problematisch gevaarlijk "kankerverwekkend" afval van de multinationale bedrijven Billiton, Budelco, Shell, Philips, Corus, Akzo, Unilever, Union Minière, Umicore, DSM, Dupont de Nemours, Hoechst, Hoogovens, Tata Steel, Dow Chemical, BASF, Bayer, etc." vanuit geïmpregneerde beschoeiingen, de afkalving van het uiterst giftig "kankerverwekkend" slib en bagger onvoldoende tegenhouden om deze "tweede recreatieve natuur" in de Markerwaard voldoende te beschermen, dan is er nog niets aan de hand. Iedere "corporate crime plegende miljardair" kan bij Frans Timmermans (PvdA) en/of Wopke Hoekstra (CDA) een "Green Deal" sluiten voor de aanleg van een "derde natuur, door betreffend zeer giftig en kankerverwekkend slib en bagger vanuit de Markerwaard op de naastliggende gronden te dumpen en daarmee de eigenaren van die naastliggende gronden en de daarop lopende koeien met al dit levensgevaarlijk gif opzadelen. Terug in het water dumpen mag niet: dat is zwaar strafbaar, waarvoor je levenslang in de gevangenis beland.

Voor bewijs bekijk de volgende Tv-uitzending van Twee Vandaag.

↓

Er is helemaal geen stikstofprobleem, er is echter wel een enorm groot "chemisch bestrijdingsmiddelen" probleem!

Prestigeproject Marker Wadden onder vuur. Oorzaak decennia lang gebruik van "chemische bestrijdingsmiddelen" door de boeren die al het leven op aarde vergiftigen.

Heeft hij zich wel gerealiseerd dat de boeren, die zich hebben aangesloten bij zijn stichting Farmers Defence Force (FDF), vanuit het grondwettelijk nooit bestaande Nederland al decennia lang "chemische genocide" plegen op alle acht miljard wereldbewoners en daarmee tot op de dag van vandaag blijven doorgaan. Let wel: het gebruik van "chemische wapens" in oorlosgsomstandigheden, waarvan de gevolgen direct zichtbaar zijn, vallen op langere termijn daarbij in het niet.

Lees in ons onderstaande artikel hoe het Prestigeproject Marker Wadden onder vuur ligt.

CHEMISCHE VERGIFTIGING

Als gevolg van het al maar liefst 25 jaar lang overtreden van het door Philips safety manager A. M. L. Van Rooij op 29 september 1999 bij het Europese Hof van Justitie gewonnen Arrest in Zaak C-231-97 krijgen alle bedrijven in alle 27 landen van de Europese Unie (als ook daarbuiten), vanaf buiten hun bedrijfsterreinen via de lucht (vanuit een ander bedrijf) miljarden kilogrammen meest kwalijke zeer giftige, bijtende, kankerverwekkende, nageslacht vergiftigde, DNA beschadigende, etc. stoffen binnen in hun eigen bedrijf, als volledig in water oplosbaar Arseenzuur en Chroom VI zuur, Cadmium, Kwik, Dioxines, etc. (al dan niet met regenwater vanuit de wolken), waarvoor de Arbeidsomstandighedenwet (Europese kaderrichtlijn 89/391/EEG Veiligheid en Gezondheid op het Werk) van toepassing is.

Al 25 jaar lang overtreden alle (bij de kamer van koophandel ingeschreven) bestuurders van alle binnen de Europese Unie gevestigde bedrijven daarmee in zeer ernstige mate de Arbeidsomstandighedenwet (Europese kaderrichtlijn 89/391/EEG Veiligheid en Gezondheid op het Werk) en zijn daarmee bestuurlijk (als ook persoonlijk) verantwoordelijk voor alle daaruit ontstane beroepsziekten van hun werknemers tot 40 jaar na de eerste blootstelling. Dit des te meer al die werkgevers daarmee in ernstige mate van het door Philips safety manager A. M. L. Van Rooij op 29 september 1999 bij het Europese Hof van Justitie gewonnen Arrest in Zaak C-231-97 hebben overtreden.

Als wettelijk bewijs daarvoor vindt U hieronder ingelast blz. 1 uit het wettelijk voorschrift XV-081003 van Philips Medical Systems (Philips Healthcare) te Best, van haar Safety manager Ad van Rooij.

Eed van Hippocrates (originele tekst)

Ik zweer bij Apollo, de Genezer, bij Asclepius, Hygieia et Panaceia, en bij alle goden en godinnen, die ik tot getuigen roep, dat ik deze eed en deze verklaring, naar beste weten en vermogen, zal nakomen.

Ik zal hem, die deze kunst aan mij heeft onderwezen, beschouwen als een vader, hem laten delen in mijn levensonderhoud, en, als hij in schulden of nood zou geraken, hem op zijn verzoek steun verlenen. Zijn zonen zal ik gelijk stellen met mijn eigen broers; ik zal hun, als zij de wens daartoe te kennen geven, deze kunst leren zonder vergoeding en zonder schuldbewijs; tot mijn voorschriften, voordrachten en heel mijn verdere onderricht zal ik toegang geven aan mijn zonen, aan die van mijn leermeester en aan die leerlingen die zich bij mij hebben ingeschreven en gehouden zijn aan de medische wet; maar aan niemand anders.

Ik zal diëetregels naar beste weten en vermogen aanwenden tot heil der zieken, nooit tot hun verderf of schade.

Ik zal niemand een dodelijk geneesmiddel toedienen, ook niet aan iemand die dit van mij vraagt; zelfs een aanwijzing in die richting zal ik niet verstrekken.

Ik zal nooit aan een vrouw een middel toedienen ter vernietiging van ontkiemend leven.

Ik zal mijn leven en mijn kunst steeds zuiver en rein bewaren.

Ik zal geen operaties uitvoeren, zelfs niet bij lijders aan blaasstenen, maar ik zal dat werk aan deskundigen overlaten.

In welk huis ik ook binnentreed, ik zal er alleen binnengaan om de zieken te helpen; nooit zal ik er willens en wetens enig onrecht doen, in het bijzonder mij nooit schuldig maken aan sexuele omgang met man of vrouw, vrije of slaaf.

Ik zal, wat ik bij de uitoefening van mijn beroep ook zal horen of zien, of ook daarbuiten over het leven van mensen te weten kom aan dingen, die nooit bekend mogen worden, in stilzwijgen bewaren, en het beginsel hooghouden, dat dingen die mij zó bekend worden vallen onder de plicht van geheimhouding.

Als ik deze eed trouw in acht neem en niet ontwijd, moge ik dan in mijn leven en in mijn kunst gezegend worden, en aanzien genieten bij alle mensen, te allen tijde, - maar als ik hem schend en meinedig word, dan wil ik het tegendeel ondergaan.

Vertaling uit Hermeneus 53 (1981)

(in enigszins gewijzigde vorm overgenomen uit : Drs. A.B. van Gool, Hellas en Rome met hun voorgeschiedenis, 1976, Dekker & van de Vegt, Nijmegen, p. 158)

(Portret van Hippocrates van Cos, Paris - Bibliothèque nationale, Grieks manuscript 2144, f° 10 v°, XIVde eeuw)

Bron: https://ordomedic.be/nl/orde/artseneed/eed-hippocrates

Over Hippocrates

In tegenstelling tot de legendarische figuur Homeros is Hippocrates historisch geattesteerd in verschillende bronnen. Plato vermeldt in zijn werk twee maal de naam van Hippocrates. 

Hieruit kan worden afgeleid dat Hippocrates reeds in zijn tijd gold als de meest bekende arts uit de 5de eeuw voor Chr. Deze getuigenis wijst ook op het belang van het Hippocratisch denken en tezelfdertijd ook op de invloed van de medische reflectie op de intellectuele geschiedenis van het klassieke Griekenland. De geneeskunde, de wetenschap van het lichaam, kon dienen als model voor de filosofie, de wetenschap van de geest. Niet toevallig ook een filosoof, Aristoteles, wiens vader trouwens arts was, vernoemt eveneens Hippocrates in zijn werk.

Latere getuigenissen over het leven van Hippocrates zijn wellicht niet altijd betrouwbaar.

Hippocrates werd geboren op Kos in 460 voor Chr. Hij behoorde tot de aristocratische familie van de Asclepiaden die gezegd werd rechtstreeks af te stammen van de god Asclepios. Deze laatste was ten tijde van Homeros (8ste eeuw voor Chr.) nog geen god maar de prins van Tricca in Thessalië en was bekend om zijn medische kennis. De familie van de Asclepiaden was reeds in de 5de eeuw voor Chr. beroemd omwille van zijn medische kennis en de diensten die ze had bewezen aan het vaderland.

Zoals het de gewoonte was in zijn familie werd ook aan Hippocrates de geneeskunde onderwezen van vader op zoon. De opleiding van een goed arts bestond in de oudheid wellicht ook uit de studie van de retorica en de filosofie.

De geneeskunde werd vooral mondeling en praktisch onderwezen. Nochtans zou Hippocrates reeds hebben kunnen genieten van door zijn grootvader geschreven medische geschriften, misschien over chirurgie.

Na zijn opleiding in familiekring oefende Hippocrates eerst de geneeskunde uit op Kos. Hij huwde er en kreeg twee zonen die eveneens een medische opleiding genoten en een dochter. De medische opleiding werd in de volgende geslachten verdergezet.

Hij werd uitgenodigd om tegen een flinke vergoeding te komen werken aan het hof van de Perzische koning Artaxerxes I maar zou geweigerd hebben.

Na de dood van zijn ouders vertrok hij met zijn kinderen naar Thessalië (Noord-Griekenland). Dit moet voor de jaren 420 voor Chr. geweest zijn. Hij zou wel nog nauwe contacten onderhouden met zijn geboortestad Kos maar hij zou er nooit meer terugkeren.

Onder meer op basis van individuele patiëntenfiches in het Corpus Hippocraticum waar de herkomst van de patiënt vermeld staat krijgen wij een idee van de steden in Thessalië waar Hippocrates de geneeskunde zou hebben uitgeoefend. Ook buiten Thessalië zou Hippocrates actief zijn geweest, met als verste uitlopers de steden Athene, Delphi, Korinthe en de eilanden Syros en Delos in het zuiden en de stad Odessa op de oostkust van de Zwarte Zee.

Hippocrates stierf in Larissa, een stad in Thessalië, op hoge leeftijd. De ons overgeleverde bronnen situeren zijn dood tussen de jaren 375 en 351 voor Chr.

AFBEELDINGEN VAN HIPPOCRATES

Er zijn verschillende borstbeelden bekend waarvan dat van Ostia als het meest authentieke wordt beschouwd. Verder werd het portret van Hippocrates gevonden op muntstukken van Kos en kleine bronzen muntstukken uit de Romeinse periode. Ook op deze laatste wordt een kale man met baard afgebeeld.

Een zekere Soranos (wellicht Soranos van Efese, een arts uit de Iste–IIde eeuw na Chr.) schrijft in de korte biografie die hij over hem maakte dat er talrijke afbeeldingen van Hippocrates bestonden die hem afbeeldden met het hoofd bedekt, volgens de enen met een pilos, een soort vilten hoed, volgens de anderen met een mantel. Deze beschrijving ligt aan de basis van de miniatuur uit de 14de eeuw (zie site ordomedic.be) waar een kale Hippocrates wordt afgebeeld met op zijn hoofd een himation, een mantel, en zittend op een troon zoals een Christusfiguur met in zijn hand een boek waarop het begin van het Hippocratische boek "Aphorismen" te lezen staat.

HIPPOCRATES EN DE SCHOOL VAN KOS

Hippocrates is niet de vader van de geneeskunde noch de stichter van de school voor geneeskunde van Kos. Reeds ten tijde van Homeros werd de medische wetenschap beschouwd als een 'te onderwijzen kunst'. De eerste sporen van medisch onderricht zijn geattesteerd in Thessalië. In het klassieke Griekenland (6de-5de eeuw voor Chr.) ontstonden elders grote medische centra, gelocaliseerd binnen het kader van de stadstaten. Er was de school van Kos maar daarnaast waren er ook beroemde scholen voor geneeskunde in Crotone (Zuid-Italië), Cyrene (Noord-Afrika) en Knidos (West-kust van Turkije, bij Kos).

Het medisch onderwijs bleef echter nog sterk getekend door de familiale en aristocratische structuren. Er werd onderwezen van vader op zoon. Er bestond geen publiek, door de stadsstaat georganiseerd, medisch onderwijs noch officieel afgeleverde titels die toelieten de geneeskunde uit te oefenen. En er bestond ook geen alternatieve geneeskunde gezien er geen 'officiële/traditionele' geneeskunde bestond.

Naast zijn zonen behoorden ook andere leden van de familie van de Asclepiaden tot de leerlingen van Hippocrates. Ook niet-leden van deze familie konden, mits betaling (volgens Plato in zijn werk Protagoras), medisch onderwijs genieten in de school van Kos. Het is niet duidelijk of deze evolutie reeds vóór Hippocrates gestart was. In elk geval nam ze grote uitbreiding ten tijde van Hippocrates. Volgens een commentaar op de eed van Hippocrates die wordt toegeschreven aan Galenus (een bekende arts uit de 2de eeuw na Chr.) zou de verklaring hiervoor te vinden zijn in het feit dat er binnen de familie te weinig kandidaten waren om de medische traditie voort te zetten. Dit laatste was voor de Asclepiaden een prioriteit.

In een recent op Kos gevonden inscriptie uit de IIIde-IIde eeuw voor Chr. wordt eer bewezen aan een zekere Hippocrates (kinderen werden vaak naar hun grootvader genoemd bij de Asclepiaden). Hij is de achtste ons bekende arts met de naam Hippocrates en afstammeling van de bekende Hippocrates en behoorde tot de familie van de Asclepiaden. Dit bewijst dat de school van Kos een grote reputatie had tot in de hellenistische periode en zelfs tot in de keizertijd. Tacitus vermeldt dat de arts van keizer Claudius de uit Kos afkomstige Xenophon was.

Toch ontgaat ons de precieze evolutie van het medisch onderwijs in de school van Kos in de hellenistische en Romeinse periode. Zeker is dat ze haar superioriteit verloor op het moment dat de kleine stadsstaten plaatsmaakten voor grote rijken in de hellenistische periode en hun hoofdsteden Pergamon en Alexandrië. Deze laatste stad werd dan hét medisch centrum. Nochtans verloor het Hippocratisch denken niet aan belang. De geleerden van de Alexandrijnse bibliotheek verzamelden en becommentarieerden zorgvuldig de geschriften van Hippocrates en zijn leerlingen.

EED VAN HIPPOCRATES

Het is in deze context van het openstellen van de school voor externe leerlingen dat althans het eerste gedeelte van de zogenoemde eed van Hippocrates dient gelezen te worden. Het gold als een contract waarin de door de niet tot de familie behorende leerlingen te bieden morele en financiële garanties ten overstaan van hun leermeester werden vastgelegd. Enkel zij dienden de eed af te leggen. De leerling betaalde het studiegeld en verbond zich ertoe, indien nodig, in de materiële behoeften van de leermeester te voorzien. In ruil genoot hij een medische opleiding en mocht hij die gratis aan zijn zoon/zonen doorgeven. Het eerste deel van de eed had dus vooral de bedoeling de belangen en privileges van de familie van de Asclepiaden te vrijwaren op het moment dat de school werd opengesteld voor externe leerlingen.

De meest bekende externe leerling van Hippocrates was Polybos. Hij huwde met de dochter van Hippocrates en nam de leiding van de school over op het moment dat deze naar Thessalië vertrok.

Het tweede gedeelte van de eed bevat de essentie van de plichten van de arts tegenover zijn patiënt en diens entourage. Het is duidelijk dat deze regels van medische ethiek voor alle artsen, de meester, zijn zonen en ook de andere leerlingen, golden. Vandaar dat deze eed later door alle artsen diende te worden afgelegd.

Deze eed behoort tot de geschriften die worden toegeschreven aan Hippocrates zelf.

Recentere studies situeren de eed echter in pythagoreïsche kringen. Een argument voor deze stelling is de strenge afkeuring van zelfmoord en de hulp bij zelfdoding in de eed terwijl in de oudheid zelfmoord in principe niet als een fout, een misstap werd ervaren. Evenmin was in de oudheid abortus strafbaar, het behoorde tot de dagelijkse realiteit, meestal uitgevoerd door ervaren vroedvrouwen, bijgestaan door artsen bij moeilijke gevallen, zo blijkt uit het Corpus Hippocraticum. Dat ook abortus in de eed streng verboden wordt zou eveneens een element zijn uit de pythagoreïsche filosofie volgens dewelke het ongeboren kind als een levend wezen werd beschouwd. Ook het verbod op chirurgische ingrepen en het operatief verwijderen van nierstenen zou pythagoreïsch zijn. De pythagoreeërs stonden vooral een behandeling aan de hand van diëten voor. Nochtans behoorde het chirurgisch ingrijpen tot de normale praktijk van de Hippocratische artsen.

Ook indien deze eed oorspronkelijk voor een esoterische kring van (pythagoreïsche) artsen bedoeld was en gedeeltelijk in tegenspraak is met wat ons bekend is over de in de oudheid geldende medische kennis bewijst het feit dat de eed werd opgenomen in het Corpus Hippocraticum toch dat de erin geformuleerde ethische principes (eerbiedigen van het beroepsgeheim en de persoonlijke levenssfeer van de patiënt, vóór alles het belang van de zieke dienen, ...) in de oudheid algemeen geldend waren. Later werden deze ethische beginselen integraal overgenomen in de christelijke moraal. In een middeleeuws handschrift bestaat een christelijke versie van deze eed : de heidense goden in de aanvang van de eed werden vervangen door God en Christus.

Ook de huidige geneeskundige plichtenleer heeft als centraal uitgangspunt het belang van de patiënt.

CORPUS HIPPOCRATICUM

Er zijn een 60-tal medische tractaten bewaard die, hoewel ze aan hem worden toegeschreven, onmogelijk allemaal van de hand van Hippocrates kunnen zijn. Dit maakt dat er naast een Homerische kwestie ook een Hippocratische kwestie is. Het zou ons echter te ver leiden hierop in te gaan.

Eveneens wordt hier niet dieper ingegaan op de in de boeken beschreven ziekteleer, diagnostiek en behandeling.

Dit Corpus werd in de hellenistische periode in Alexandrië samengesteld en bestudeerd door filologen. Het werd ons overgeleverd via middeleeuwse handschriften.

De verschillende boeken vormen een eenheid door het feit dat de geneeskunde rationeel wordt benaderd, wars van alle magie. Verschillend woordgebruik en contradictorische stellingen verraden echter het feit dat verschillende auteurs aan het werk waren.

Een niet onbelangrijke antieke bron, de filosoof Aristoteles, schrijft een van de boeken van het Corpus toe aan Polybos, leerling en schoonzoon van Hippocrates (zie hoger), en hij noemt ook nog een andere leerling als auteur.

De meeste boeken werden geschreven tijdens Hippocrates' leven, sommigen worden gedateerd ten tijde van Aristoteles of later.

De diversiteit tussen de boeken bestaat ook in de bestemming ervan en hun inhoud. Sommigen zijn bestemd voor een breed publiek, andere boeken zijn gericht op een (meer) gespecialiseerd publiek, nl. (leerlingen-)artsen.

Dat de in het Corpus Hippocraticum behandelde onderwerpen zeer divers zijn ligt aan feit dat de Griekse artsen de algemene geneeskunde beoefenden in tegenstelling tot de Egyptische geneeskunde die wel specialismen kende.

DE UITOEFENING VAN DE GENEESKUNDE BINNEN HET HIPPOCRATISCH DENKEN

toegang tot het beroep

In het antieke Griekenland bestond er geen officiële titel die toeliet de geneeskunde uit te oefenen. Om het even wie kon zich vestigen. Het volstond zich te voorzien van een lokaal en een uithangbord zoals ons in een antieke bron is overgeleverd. Dit in tegenstelling tot Egypte waar er een staatsgeneeskunde bestond en waar de artsen straffen, tot zelfs de doodstraf, konden oplopen wanneer ze zich niet hielden aan de traditionele behandelingen. De arts in de Griekse steden riskeerde geen enkele straf. Hij kon alleen zijn goede reputatie verliezen. Daarom was het heel belangrijk voor de arts om ook met veel overredingskracht te kunnen spreken, vandaar de studie van de retorica (zie hoger). Hij moest steeds het vertrouwen winnen niet alleen van zijn patiënt maar ook van heel zijn entourage en soms zelfs van een heel publiek van nieuwsgierigen. In de oudheid was de arts immers nooit alleen met zijn patiënt.

Ten tijde van Hippocrates waren de artsen mannen. De eerste getuigenis over een vrouwelijke arts dateert uit het midden van de IVde eeuw voor Chr.

De publieke arts

Vanaf de VIde eeuw voor Chr. (zeker tot de IVde eeuw voor Chr.) namen de Griekse steden een publieke arts in dienst, een functie die in onze samenleving onbekend is. Deze arts, zo lezen wij bij Xenophon, stond in voor de medische verzorging van de bevolking van de stad maar kon ook meegestuurd worden bij militaire expedities om de gewonde soldaten van de stad te verzorgen.

Sommigen menen dat de reden voor de creatie van een dergelijke functie zou te vinden zijn in het tekort aan artsen in die periode. Anderen denken dat het eerder ingegeven is door het grote aantal kwakzalvers die zich uitgaven voor arts. Door een arts te benoemen in dienst van de stad waren de inwoners zeker steeds op tenminste één competente arts te kunnen beroep doen.

De publieke arts oefende minstens gedurende één jaar zijn functie uit maar kon tot zelfs twintig jaar in dienst van dezelfde stad werken. Merkwaardig is wel dat hij niet door specialisten werd verkozen maar, zoals de politici, bij een democratische stemming door de inwoners van de stad. Hiertoe moest hij hen overtuigen van zijn competentie, van de waarde van zijn leermeester en van het feit dat hij zelf niet ziek was[1]. Een zieke arts werd toen immers beschouwd als een slechte arts aangezien hij niet in staat was zichzelf te genezen.

Het medisch kabinet

Het medisch kabinet van de arts ten tijde van Hippocrates is niet te vergelijken met dat van de huidige artsen. Gezien er in het klassieke Griekenland geen gespecialiseerde geneeskunde bestond was het medisch kabinet tegelijk een (gewone) consultatieruimte en een soort kliniek vol (soms volumineuze) instrumenten om o.m. fracturen en luxaties te behandelen. Ook bevonden zich daar de producten om medicatie aan te maken. Het was dus ook een apotheek. In het medisch kabinet bevonden zich naast de arts en zijn patiënt, ook de helpers van de arts, de leerling(en) van de arts, wellicht ook de naaste verwanten van de patiënt, misschien ook wel enkele nieuwsgierigen en uiteraard de op hun beurt wachtende patiënten.

Over de inrichting en de organisatie van het medisch kabinet krijgen wij de eerste heel precieze beschrijving in het Corpus Hippocraticum. Het moet een goed georiënteerd lokaal zijn, zonder tocht en vooral met veel licht, maar zonder dat het zonlicht de ogen van de patiënten kan beschadigen. Licht was zeer belangrijk voor het uitvoeren van operaties. Er werd zowel met natuurlijk licht als met kunstmatig licht gewerkt. Dit laatste bestond in toortsen die ofwel recht voor ofwel schuin naast of achter de patiënt werden vastgehouden. Er werd volgens Galenus bijna altijd direct licht gebruikt om zo optimaal mogelijk te kunnen werken. Maar bij de keuze van het gebruikte licht werd ook rekening gehouden met de pijn en de schroom die de patiënt voelde wanneer bepaalde lichaamsdelen werden onderzocht of geopereerd.

Zoals aangehaald stonden in het medisch kabinet ook, per soort, de producten opgesteld om medicatie aan te maken. De meeste van deze producten waren laxerende substanties. De arts was dus tegelijk apotheker. Daarnaast zouden er ook een soort geneesmiddelenverkopers (Aristoteles vernoemt hen "pharmacopoles", afgeleid van het Griekse woord "pharmakon" dat echter zowel "geneesmiddel" als "vergif" betekent) geweest zijn, zij werden beschouwd als leugenachtige marktverkopers.

In het medisch kabinet bevinden zich ook alle courante kleine instrumenten voor kleine ingrepen : rechte, gebogen, gepunte, ... scalpels, ventouses, brandijzers, tangetjes om tanden uit te trekken, ... Alles moest zo hygiënisch mogelijk worden gehouden, vooral de compressen, verbanden, ... die werden gebruikt bij de verzorging van (geïnfecteerde) wonden.

Daarnaast stonden ook verschillende grote machines met haspels en hefbomen opgesteld in het kabinet. Deze dienden om fracturen en luxaties te behandelen.

De taken van de "stille", voor ons anoniem gebleven, helpers van de arts ('hyperetai' genoemd in de oudheid, misschien slaven in dienst van de arts of vrije mannen) bestonden erin bij operaties snel de nodige instrumenten aan de arts aan te geven, de patiënt die men toen nog niet kon verdoven vast te houden bij pijnlijke of moeilijke ingrepen of de arts te helpen bij het behandelen van fracturen en luxaties. Hiervoor deed de arts meestal beroep op twee (of meer ?) fysiek sterke mannen die, zo blijkt uit de bronnen, over een degelijke medische kennis beschikten.

Opvallend is dat in heel het Corpus Hippocraticum bijna geen melding wordt gemaakt van de (hevige) pijn die patiënten leden bij operaties, en dit terwijl het woord 'pijn' (odunè) meer dan 700 maal in het werk voorkomt. Het gaat telkens om 'pijn' als symptoom van een ziekte. Dat geopereerden pijn leden werd als zo normaal beschouwd dat het niet werd vermeld.

Niet te verwarren met de 'hyperetai' zijn de 'mathetai', de leerlingen van de arts, zijn zoon/zonen en andere leerlingen, die hun leermeester observeerden en zich oefenden in het bedienen van de verschillende medische instrumenten.

In dit kader was het dat de arts in de oudheid de geneeskunde uitoefende. Hij zelf moest er goed uitzien (Een goede arts hoorde zelf niet ziek te zijn !). Hij moest ernstig en sereen zijn, hij mocht niet ruw zijn maar toch niet te joviaal ook. Het belangrijkste voor het prestige en de reputatie van de arts was de manier waarop hij operaties uitvoerde. Het Corpus Hippocraticum geeft een haarfijne beschrijving van de houding in dewelke een chirurg zijn patiënten, zowel zittend als staand, diende te opereren. Ook de houding en de bewegingen van zijn handen worden beschreven.

Meer dan in de huidige geneeskunde vormde het aanleggen van een verband een belangrijke medische (be)handeling[2]. Dit gebeurde voornamelijk bij sport- en arbeidsongevallen. Het meest courant waren echter de oorlogsblessures die verzorgd werden door de publieke arts van de stad die meeging op expeditie (zie hoger). Het Corpus Hippocraticum geeft precieze aanwijzingen over de verschillende technieken en 'figuren' om verbanden aan te leggen en spoort de artsen aan om niet een indrukwekkend en sensationeel effect na te streven maar een verband aan te leggen dat de patiënt verlicht en helpt.

Het meest spectaculair was het zogenaamd corrigeren van afwijkingen in de wervelkolom door de patiënt omgekeerd op te hangen aan een soort ladder die dan vanuit de hoogte met een zekere snelheid naar beneden werd gelaten door middel van een systeem van katrollen. Dit gebeurde niet in het kabinet van de arts maar in open lucht voor het oog van een groot publiek. Hier nam de geneeskunde theatrale vormen aan, en dit niet zonder gevaar voor de patiënt. Artsen die deze technieken toepasten worden in het Corpus Hippocraticum afgewezen daar ze enkel erop uit zijn zichzelf in de kijker te plaatsen in plaats van het belang van de patiënt te dienen.

De arts op huisbezoek

Helemaal anders was het wanneer de arts op huisbezoek ging. Dan had hij enkel zijn trousse mee met de nodige instrumenten. Hij trad, wellicht vergezeld van één of meerdere helpers en leerlingen, een voor hem onbekend huis binnen waar hij de (bedlegerige) patiënt vond temidden van zijn entourage (bestaande uit familie, buren en vrienden). Het kwam erop aan van hen respect en vertrouwen af te dwingen. De arts krijgt in het Corpus Hippocraticum een hele reeks raadgevingen over hoe hij snel en correct kan optreden. Hij moet onverstoorbaar blijven bij de tumult die kan ontstaan doordat er teveel leerlingen aanwezig zijn of bij de opmerkingen van soms ook bij de patiënt aanwezige collega's die hun visie geven.

Van kapitaal belang voor de reputatie van de arts was op dat moment de prognose.

Prognose

Reeds in de Ilias verklaren zieners waarom de soldaten getroffen worden door bepaalde ziekten. De prognose door de arts loopt hiermee gelijk in die zin dat ook zij gebaseerd is op de kennis van het verleden, het heden en de toekomst. Waar de zieners zich steunden op tekenen die ze van de goden kregen, steunen de Hippocratische artsen zich nu op de symptomen die ze afleiden uit de toestand van de patiënt. Deze is uiteraard het meest geïnteresseerd in de toekomst, in de evolutie van zijn ziekte. Maar het maakte indruk wanneer de arts aan de patiënt, zonder dat deze iets hoefde uit te leggen, kon zeggen welke pijn of ongemakken hij had gevoeld in het verleden of voelde op het moment van zijn bezoek.

Sommige artsen, soms bij gebrek aan cliënteel, weerlegden een negatieve prognose van een collega om ten dode opgeschreven patiënten nog hoop te geven. Ook hier wordt er in het Corpus Hippocraticum de nadruk op gelegd enkel het belang van de patiënt te dienen en prognoses uitsluitend te baseren op medische kennis. Een goede arts gaf een duidelijke en precieze prognose en dit kon alleen maar de bewondering en het vertrouwen van de patiënt en zijn entourage wekken.

Een gedreven Hippocratische arts diende vooral ook snel een prognose te kunnen geven door de patiënt te observeren 'op afstand', dus zelfs voor hij hem ook maar had aangeraakt.

Noodlottige prognose en beslissing om niet te behandelen

Op basis van een dergelijke prognose 'op afstand' werd soms zelfs beslist om een zieke niet verder te behandelen, iets wat in de moderne geneeskunde ondenkbaar is. De Hippocratische geneeskunde vertrok van de stelling dat de grenzen van de geneeskunde voor eens en voor goed vastlagen en achtte het ondenkbaar dat deze door verder onderzoek van de therapeutische mogelijkheden zouden kunnen verlegd worden. Zo maakte Plato, en ook latere artsen uit de hellenistische periode en zelfs Galenus in de Romeinse tijd een duidelijk onderscheid tussen het mogelijke en het onmogelijke : patiënten die reeds door de ziekte waren overwonnen konden niet meer worden behandeld. Toch dient dit genuanceerd te worden. Er waren ook Hippocratische artsen die het wel aandurfden moeilijke gevallen te verzorgen met het risico dat de behandeling faalde.

Bij zijn beslissing de patiënt al of niet te behandelen dook steeds weer de vraag op of de arts zijn reputatie zou weten hoog te houden. In een periode waar de verantwoordelijkheid en de aansprakelijkheid van de arts niet door wetgeving was geregeld en waar professionele fouten niet werden gesanctioneerd, was de sociale druk enorm (zie de laatste alinea van de eed van Hippocrates). De eerste ethische bekommernis van de Hippocratische arts was echter niet zijn reputatie noch de 'geneeskunst' maar wel het belang van de zieke.

Het cliënteel

In zijn Wetten stelt Plato dat slaven werden verzorgd door helpers-artsen die zelf eveneens slaven waren en die zich ook arts noemden. Zij deden zowel huisbezoeken als raadplegingen in het kabinet van hun meester-arts. De vrije artsen verzorgden 'meestal', zo voegt Plato toe, vrije personen. De Hippocratische overlevering geeft ons een genuanceerder beeld. Vrije artsen verzorgden zeker niet uitsluitend vrije personen. Slaven werden ook verzorgd door vrije artsen voor zover hun meester bereid was de kosten voor de consultatie(s) en de verzorging te betalen. Xenophon schrijft dat het de plicht is van een goede meester zijn zieke slaven te (laten) verzorgen. In het Corpus Hippocraticum wordt nergens gesuggereerd dat de helpers-artsen een eigen cliënteel zouden hebben en worden ze duidelijk onderscheiden van de (echte) artsen.

In tegenstelling tot Plato onderstreept het Corpus Hippocraticum juist de gelijke behandeling van vrijen en slaven door de artsen. De medische fiche van een gebrandmerkte slaaf (Deze werden beschouwd als slechte slaven daar zij reeds waren gevlucht uit het huis hun meester) geeft de volledige evolutie van zijn ziekte. Hieruit blijkt dat de arts deze patiënt, een goedkope slaaf, gedurende langere tijd moet hebben gevolgd. In het Corpus Hippocraticum wordt ook het onderscheid gemaakt tussen mannen/vrouwen vrijen/slaven bij epidemiologische analyses. De auteur probeert een verklaring te vinden waarom bv. vrije vrouwen bijna geen keelonstekingen kregen en vrouwelijke slaven wel.

Vrouwelijke patiënten bleken zeer terughoudend te zijn wat betreft het raadplegen van een arts als het om specifieke vrouwenziekten ging. Zij probeerden zich in eerste instantie te behelpen door ervaringen uit te wisselen met andere vrouwen. De artsen respecteerden ook deze schroom van de vrouwen. Bevallingen en zwangerschapsafbrekingen werden meestal uitgevoerd door vroedvrouwen.

Het Corpus Hippocraticum getuigt van het feit dat ook 'vreemde' patiënten, zelfs 'vreemde' slaven die in de stad vertoefden door de artsen werden verzorgd. Overeenkomstig de eed van Hippocrates pasten de Hippocratische artsen dus ook in de praktijk het principe toe om iedereen zonder onderscheid man of vrouw, vrije of slaaf, arm of rijk, Griek of vreemdeling, de beste zorgen toe te dienen. De patiënt wordt steeds aangeduid met het woord 'anthropos' wat erop wijst dat het eerst en vooral om de 'mens' ging ongeacht zijn sociale status, ras, godsdienst, ...

De honoraria

In het Corpus Hippocraticum blijft het opvallend stil als het gaat over de honoraria van de artsen. Latere auteurs zoals o.m. Aristoteles, Plato, Euripides, Aristophanes getuigen echter allemaal dat de artsen zich (goed) lieten betalen. Vandaar dat zowel Plato als sommige Hippocratische auteurs alluderen op het grote verschil tussen de rijken en de minder bemiddelden die niet over voldoende tijd en middelen beschikten om hun gezondheid degelijk te verzorgen. Overeenkomstig de Hippocratische traditie die van oorsprong aristrocratisch was hadden de artsen zeker een welstellend cliënteel maar belette dit hen niet ook mensen te verzorgen met een bescheidener inkomen en hun honoraria in functie daarvan aan te passen. De Hippocratische geschriften gaan in tegen het negatief beeld van de begerige arts en stelt dat de arts eerst en vooral de zieke hulp moet bieden en zelfs gratis zorgen moet toedienen indien nodig. Toch zal de arts in de oudheid in realiteit eerder een milde aristocraat geweest zijn dan een arts voor het volk.

Verbod op het uitvoeren van abortus en het toedienen van dodelijke (genees-)middelen

Het absoluut verbod in de eed op het door de arts verstrekken van een dodelijk (genees-)middel aan de patiënt of aan derden (zie ook hoger) situeert zich in een klimaat waarin er maar een heel vage grens bestond tussen geneeskunde en artsenijbereidkunde (zie hoger "de pharmacopoles") en tussen geneesmiddel en vergif. Er bestond totaal geen wetgeving inzake de verkoop van geneesmiddelen. Er was een vrije verkoop van min of meer toxische stoffen die al dan niet met nobele bedoelingen werden aangewend. Nochtans stelt Plato (in zijn Wetten) dat een arts die zijn patiënt een giftig middel, dat zelfs niet dodelijk is, zou toedienen, de doodstraf verdient. Het doden door vergiftiging was zeker strafbaar voor de rechtbank.

Ook het verbod op abortus kadert in een context waarin het helemaal niet zo vanzelfsprekend was een absoluut respect voor het leven te eisen (zie hoger).

Plichten van de arts tegenover de patiënt

De arts streefde ernaar een behandeling voor te schrijven die "nuttig was voor de patiënt of tenminste niet schadelijk". Het doel van de geneeskunde was immers het belang van de patiënt. Hierdoor geeft de Hippocratische geneeskunde blijk van een uitzonderlijke menselijkheid. Zelfs al heeft ze op wetenschappelijk gebied afgedaan toch blijft ze haar waarde behouden als basis van het humanisme en van de rechten van de mens.

De geneeskunde gold als model voor de politiek : ze moest nuttig zijn, niet voor wie ze uitoefende, maar voor diegene op wie ze werd toegepast, de zieke.

Kenmerk voor de Griekse geneeskunde (in tegenstelling tot de Egyptische) was de omzichtigheid , de zachtheid waarmee de patiënt diende te worden behandeld, de natuur mocht niet worden geforceerd. Het comfort van de patiënt was een belangrijk aandachtspunt. De arts diende het de patiënt zo aangenaam mogelijk te maken : frisse drank, zuivere voeding, nette kamer, ... zaken die nu onder hygiëne worden geklasseerd. Toch is dit weer een bewijs van de menselijkheid van de hippocratische geneeskunde, van de zorg om het vertrouwen van de patiënt te winnen en ook van de overtuiging dat een goede moraal zeker bijdroeg tot een snellere genezing.

Relatie arts-patiënt en informed consent

Belangrijk was zoals reeds hoger gezegd de kunst van het woord. De arts moest de patiënt en de rond hem aanwezige vrienden en kennissen zien te overtuigen een vies drankje te drinken of een chirurgische ingreep of een behandeling met een gloeiend ijzer te ondergaan. Hij diende dus over een grote overredingskracht te beschikken. Sommige artsen lieten zich zelfs vergezellen door iemand die bijzonder bekwaam was in de welsprekendheid.

Het voornaamste van deze welbespraaktheid was door een dialoog met de patiënt de informatie te verkrijgen die de arts nodig had om tot een juiste diagnose en prognose te komen. Deze dialoog, zo schrijft één van de auteurs in het Corpus Hippocraticum, bestond er niet alleen in de patiënt precieze vragen te stellen maar ook heel goed te kunnen luisteren en de antwoorden van de patiënt op de juiste manier te kunnen interpreteren.

Plichten van de patiënt

De arts en de patiënt bestreden samen de ziekte. Niet alleen de arts had zijn verantwoordelijkheid, ook de zieke had de plicht bij te dragen tot zijn genezing.

Naast de deontologie van de arts was er een deontologie van de patiënt en zelfs van zijn entourage. Deze deontologie wordt in het Corpus Hippocraticum niet expliciet uiteengezet gezien dit een reeks boeken was bestemd voor artsen. Hier en daar zijn echter toch (positieve) aanbevelingen voor de patiënt (medewerking bij moeilijke of pijnlijke operaties, ...) te vinden of, wat meer voorkomt, worden de houding en de reacties van de patiënt afgekeurd. De relatie arts-patiënt was blijkbaar niet altijd zo ideaal.

Fouten van de patiënt

Wanneer het lukte om de medewerking van de patiënt te bekomen in aanwezigheid van de arts (bij een operatie), bleek het voor de patiënt veel moeilijker om in afwezigheid van de arts zijn voorschriften op te volgen, vooral wanneer het om een langdurige behandeling ging. De Hippocratische artsen beklaagden er zich over dat de patiënten slordig waren en regelmaat misten bij het volgen van de behandeling. Alleen wanneer ze hevige pijn voelden of angst voor de dood hielden zij zich nauwgezet aan de therapie maar zodra de pijn minderde sloegen ze alle voorschriften in de wind. Meer nog, om hun ongehoorzaamheid te verbergen, namen ze soms zelfs hun toevlucht tot leugens met voor sommige patiënten de dood tot gevolg.

Het behoorde ook tot de Hippocratische geneeskunst rekening te houden met de fouten en de zwakheden van de zieke. Het vroeg van de arts doorzicht in de psychologie van de patiënt wiens therapie hij na het stellen van de diagnose door regelmatige en zorgvuldige controle diende op te volgen.

Fouten van de arts

Het Corpus Hippocraticum wijst erop dat vaak aan de arts de schuld werd gegeven voor de dood van een patiënt terwijl de ware oorzaak lag in het feit dat de patiënt niet nauwgezet de therapie had gevolgd. In het klassieke Griekenland werd de arts nog niet vervolgd voor professionele fouten maar dergelijke beschuldigingen schaadden wel zijn reputatie (zie hoger).

Toch verwijten de Hippocratische geschriften ook aan sommige artsen onverschilligheid, gebrek aan regelmaat en zorgeloosheid. Hiervoor wordt een veel sterkere term uit de militaire sfeer gebruikt : terwijl de niet plichtbewuste patiënt onachtzaam wordt genoemd, wordt de niet plichtbewuste arts het woord "deserteur" gebruikt. De artsen hebben echter niet zoals de patiënt het excuus onwetend te zijn en de aangerichte schade aan de gezondheid van de patiënt was vaak onherstelbaar.

BESLUIT

In de context van een dergelijke visie op de mens en de geneeskunde is het dat de eed van Hippocrates dient te worden gelezen. Het is duidelijk dat het Griekse denken ook in de uitoefening van de geneeskunde een onmiskenbare invloed heeft gehad op onze huidige maatschappij en het huidig medisch denken.

K. ROHAERT.

Bronnen

J. Jouanna, Hippocrate, Librairie Arthème Fayard, Paris, 1992, 648 p.
(Jacques Jouanna is professor Griekse literatuur en beschaving aan de Sorbonne (Paris IV). Hij is ook directeur van de "Unité de recherche sur la médecine grecque au CNRS". Hij wordt beschouwd als dé grote Hippocratesspecialist.)

A. Krug, Heilkunst und Heilkult, Medizin in der Antike, Beck, München, 1984, 244 p.

Prof. dr. R. Rubens, Magie, filosofie, wetenschap, De geschiedenis van de medische vooruitgang, Universiteit Gent, 01.10.2000

[1] Socrates vindt dit een voorwaarde om als publieke arts te kunnen functioneren.

In het boek "Geneesheer" (c.1) van het Corpus Hippocraticum "moet de geneesheer een mooie kleur hebben en 'goed in zijn vlees zitten', overeenkomstig zijn eigen natuur...".

[2] Op een vaas uit het begin van de Vde eeuw voor Chr. (bewaard in het Staatsmuseum, Berlijn) staat Achilles die een verband aanlegt rond de linkerarm van zijn vriend Patrocl.

FREE LIFE WORLD 🍀

De Nieuwe Aarde, geboren uit de GESARA-revolutie

Ons collectieve geweten is de drijvende kracht achter deze verandering en eist een betere wereld, waarin financiële vrijheid een geboorterecht is en geen voorrecht. Laten we dus van deze kans profiteren, want deze revolutie is een weerspiegeling van onze geest, onze veerkracht en onze vastberadenheid.

Klik op de onderstaande link voor meer informatie en de oplossing:

https://www.freelifeworld.info/de-nieuwe-wereld/

ONZE NIEUWSTE ARTIKELEN